беларускае пісьменства Шоў
Ці існуе "ідэальны" алфавіт, г.зн. дзе кожнаму гуку мовы ёсць асобная літара (і наадварот)? Ні кірыліца ні лацінка для беларускай па гэтым крытэры не ідэальныя. А што тады? А вось алфавіт Шоў напрыклад. Яго першапачаткова стварылі для ангельскай мовы. Потым адаптавалі для Эсперанта. А фанетыка Эсперанта гэта «тая ж беларуская, толькі са знакам якасьці». Таму алфавіт Шоў можна лёгка адаптаваць і для беларускай. Што я і зрабіў.
Трошкі тэорыі. Фанэтычная сыстэма сучаснай беларускай мовы складаецца прынамсі з 44 гукаў: 5 гласных ды 39 зычных. Частка зычных дзеліцца (або аб'ядноўваецца ў пары) па прыкмеце звонкі/глухі. Частка зычных мае пары па прыкмеце мяккі/цьвёрды (паляталізацыя).
Гэтая паляталізацыя пазначаецца ў кірыліцы пры дапамозе асобнай формы галоснага або выкарыстаньнем мяккага знака: цень – цана
.
(або ніяк – часам у акадэмічным правапісе).
На лацінцы мяккасьць абазначаецца літарай i перад галоснай або сьпецыяльнай літарай зычнага з акутам: cień – cana
.
Знакаў для гукаў дз і дж няма ні там ні тут.
Што мы бачым у альфавіце Шоў.
| b p 𐑚 𐑐 |
v f 𐑝 𐑓 |
g k 𐑜 𐑒 |
h ch 𐑣 𐑙 |
d t 𐑛 𐑑 |
dz c 𐑞 𐑔 |
dž č 𐑡 𐑗 |
z s 𐑟 𐑕 |
ž š 𐑠 𐑖 |
| ł r 𐑤 𐑮 |
m n 𐑫 𐑵 |
ŭ j 𐑘 𐑢 |
a 𐑨 |
e 𐑧 |
o 𐑩 |
u 𐑪 |
i 𐑦 |
y 𐑰 |
| b' p' 𐑚́ 𐑐́ |
v' f' 𐑝́ 𐑓́ |
g' k' 𐑜́ 𐑒́ |
h' ch' 𐑣́ 𐑙́ |
l' 𐑤́ |
m' n' 𐑫́ 𐑵́ |
dz' c' 𐑞́ 𐑔́ |
z' s' 𐑟́ 𐑕́ |
У табліцы паказаныя ўсе гукі зь іх абазначэньнем на лацінцы. Мяккасьць палятызаваных зычных пазначаецца акутам (юнікод x0301) над зычнай.
Таму абедзьве з ды абедзьве н у слове зьзяньне
пішуцца аднолькава: 𐑟́𐑟́𐑨𐑵́𐑵́𐑧
.
Адрозьненьня маленькая/вялікая ў альфавіце Шоў няма, таму імёны пазначаюцца сярэдняй кропкай · (юнікод x00b7) перад словам.
Прыклады:
- на бягу я ўбачыў вераб'я: 𐑵𐑨 𐑚́𐑨𐑣𐑪 𐑢𐑨 𐑘𐑚𐑨𐑗𐑰𐑘 𐑝́𐑧𐑮𐑨𐑚𐑢𐑨
- погляд – паглядзець – пагляджу: 𐑐𐑩𐑣𐑤́𐑨𐑛 – 𐑐𐑨𐑣𐑤́𐑨𐑞́𐑧𐑔́ – 𐑐𐑨𐑣𐑤́𐑨𐑡𐑪
- паддацца – падзімні – паджартаваць: 𐑐𐑨𐑛𐑛𐑨𐑔𐑔𐑨 – 𐑐𐑨𐑛𐑟𐑦𐑫𐑵𐑦 – 𐑐𐑨𐑛𐑠𐑨𐑮𐑑𐑨𐑝𐑨𐑔́
𐑖𐑫𐑨𐑑 𐑚𐑰𐑤𐑩 𐑑𐑨𐑒𐑦𐑙 𐑵𐑨𐑮𐑩𐑛𐑨𐑘, 𐑖𐑑𐑩 𐑕𐑑𐑮𐑨𐑔𐑦𐑤𐑦 𐑵𐑨𐑢𐑐́𐑧𐑮𐑖 𐑫𐑩𐑝𐑪 𐑕𐑝𐑨𐑢𐑪,
𐑑𐑨𐑒 𐑢𐑨𐑒 𐑑𐑩𐑢 𐑗𐑨𐑤𐑨𐑝́𐑧𐑒 𐑐𐑮𐑨𐑛 𐑕𐑒𐑨𐑵𐑨𐑵́𐑵́𐑧𐑫, 𐑒𐑨𐑑𐑩𐑮𐑨𐑫𐑪 𐑫𐑩𐑝𐑪 𐑟𐑨𐑢𐑫́𐑧,
𐑨 𐑐𐑩𐑑𐑰𐑫 𐑟𐑪𐑕𐑦𐑫 𐑟𐑨𐑫́𐑧𐑮𐑤𐑦. 𐑵́𐑧 𐑐𐑨𐑒𐑦𐑛𐑨𐑢𐑔́𐑧-𐑠 𐑫𐑩𐑝𐑰 𐑵𐑨𐑖𐑨𐑢 𐑚́𐑧𐑤𐑨𐑮𐑪𐑕𐑒𐑨𐑢,
𐑒𐑨𐑚 𐑵́𐑨 𐑘𐑫́𐑩𐑮𐑤𐑦! 𐑐𐑨𐑟𐑵𐑨𐑢𐑪𐑔́ 𐑤́𐑪𐑞́𐑧𐑢 𐑔𐑦 𐑐𐑨 𐑣𐑨𐑝𐑩𐑮𐑔𐑰, 𐑔𐑦 𐑐𐑨 𐑨𐑞́𐑧𐑠𐑰:
𐑙𐑑𐑩 𐑢𐑨𐑒𐑪𐑢𐑪 𐑵𐑩𐑕́𐑧; 𐑩𐑑𐑩-𐑠 𐑣𐑨𐑝𐑩𐑮𐑒𐑨, 𐑢𐑨𐑟𐑰𐑒 𐑦 𐑢𐑩𐑕́𐑔́ 𐑨𐑞́𐑧𐑠𐑨 𐑛𐑪𐑖𐑰.
·𐑓𐑮𐑨𐑵𐑔𐑦𐑖𐑨𐑒 ·𐑚𐑨𐑣𐑪𐑖𐑧𐑝𐑦𐑗.
Шмат было такіх народаў, што страцілі найперш мову сваю,
так як той чалавек прад скананьнем, катораму мову займе,
а потым і зусім замерлі. Не пакідайце ж мовы нашай беларускай,
каб не ўмёрлі! Пазнаюць людзей ці па гаворцы, ці па адзежы:
хто якую носе; ото-ж гаворка, язык і ёсьць адзежа душы.
Францішак Багушэвіч.